Nema sumnje da ovakva “demonstracija sile” nosi i snažnu političku poruku i samih Sjedinjenih Američkih Država, kao i komande NATO-a koja glasi: “Mi smo uz vas”.

Sjeverna Makedonija je najmlađa članica NATO-a na Balkanu, a graniči se i sa Albanijom i Kosovom – prva je takođe članica NATO-a, dok su na Kosovu već više od dvije decenije prisutne jake međunarodne trupe, prije svega iz zemalja Atlantskog saveza.

Dizajnirani da lete 24 sata

Krajem Drugog svetskog rata, silama Osovine je bilo jasno da gube na svim frontovima – saveznici su napredovali ka Berlinu iz svih pravaca. Njemačkoj armiji nije ostalo još puno opcija, pa su se okrenuli prototipovima oružja, od kojih su mnoga bila još u test fazi.

Najpoznatije su svakako bile rakete V-2 (Fau Zwei), koje su korišćene za napade na London i na položaje Saveznika u sjevernoj Francuskoj. Početkom 1945, pokušano je i lansiranje nekoliko A-4V raketa, koje su bile uvećana verzija V-2,ali bez uspeha.

Ove rakete su bile izrađivane korišćenjem radnika i inženjera iz logora Mittelbau-Dora, i tokom njihove proizvodnje umrlo je više od 20.000 logoraša.

Robert von Grajm, komandant Luftwaffea, njemačke avijacije, tada izdaje naređenje da se u pogon stavi letilica “Messerschmitt P-1107”, kako bi bombardovali savezničke kolone koje su pristizale na nemačke granice. P-1107 je bio prvi pravi “teški bombarder” velikog dometa, projektovan pod imenom “America Bomber”, jer je bio zamišljen da stigne do Nujorka i istočne obale SAD-a.

Međutim, nijedan od osam P-1107 nije bio u funkcionalnom stanju, a saveznici su nedjelju dana kasnije zauzeli Berlin.

Ajzenhaureov nalog

Nakon rata, američki predsjednik Dvajt Ajzenhauer je dao nalog da se odmah počne sa razvojem strateškog bombardera, koji bi mogao da leti do samih granica SSSR-a, noseći nuklearne projektile. Ajnzehauer je prije toga bio general i glavni zapovjednik savezničkih snaga u Evropi i znao je da su bombarderi dugog dometa ključna prednost za zaštitu prostora u Evropi, ali i sve do Aljaske na sjeveru.

Kompanija Boing je u to vrijeme već radila na razvoju nekoliko letilica ovog tipa, a spajanjem dizajna aviona Model 4654, te B-47 “Stratojet” nastao je prototip XB-52, a prvi let je predstavljen 15. aprila 1952. godine. Do sredine pedesetih je razvijena i verzija B-52B i B-52G, a više od 4.000 američkih kompanija je učestvovalo u proizvodnji raznih djelova.

U gradu Vičita u Kanzasu je otvorena fabrika koja je bila posvećena proizvodnji samo B-52 i njegovih pod-verzija. Inicijalna proizvodnja je završena 1962, iako su i u narednim godinama vršene razne dorade i unapređenja. Ukupno je proizvedena 741 letilica, uz još desetak letilica koje su koristile druge agencije, poput NASA.

Osamdesetih i devedesetih je pokrenut i program EF-117, u kome je nekoliko B-52 konvertovano u avione za elektronsko izviđanje i ometanje (AWACS). Godine 2013. američko vazduhoplovstvo (USAF) je pokrenulo veliki program unapređenja bombardera B-52, nazvan ‘CONECT’ (Combat Network Communications). U okviru programa je modernizovana elektronika, navigacija, računarski sistemi i satelitska oprema.

Najbitnija nadogradnja je sistem AN/ARC-210, koji je neka vrsta “interneta za avione”, a piloti u vazduhu mogu da razmjenjuju informacije i podatke u toku misije, te da ih šalju komandi na zemlji. Takođe, B-52 stacionirani u Evropi mogu da koriste i sistem “Link 16”, što je NATO standard za razmjenu šifrovanih podataka. Mnoge od letilica su unaprijeđene i IWBU sistemom za pametno biranje oružja ili bombi.

Nekoliko incidenata

Ono što B-52 čini “super tvrđavom” (Stratofortress) je mogućnost nošenja čak dvadeset AGM 69 SRAM nuklearnih projektila. Devedesetih je dodata i mogućnost nošenja AGM-86 strateških projektila velikog dometa, sa više nuklearnih bojevih glava po projektilu. Nakon 2000. je dodata opcija modernih ACM 129 projektila koji imaju i mogućnost samostalnog leta. Mornarička verzija B-52N može da ispaljuje SLAM 84 protiv-brodske projektile, poznate i kao “Harpoon”. Za napade na utvrđene zgrade ili čitave gradove koriste se AGM 158 JASSM projektili, te čitav niz navođenih bombi, do ukupne težine od 32 tone.

Za vrijeme Hladnog rata, u periodu između 1961. i 1973. godine, čitava flota B-52 bombardera je neprekidno bila u vazduhu 24 sata dnevno. Po dva bombardera su uvijek bila u vazduhu, noseći po nekoliko nuklearnih projektila. Zamisao je bila da, u slučaju napada SSSR-a, uvijek u vazduhu bude letilica koje mogu da odgovore na napad (asimetrično ratovanje).

Nakon niza incidenata, te nekoliko potpisanih sporazuma sa Sovjetskim savezom, početkom sedamdesetih se odustalo od ove strategije. Za vrijeme jednog od ovakvih letova, iznad teritorije SAD-a, jedan B-52 se srušio blizu grada Goldsboro u Sjevernoj Karolini. Dvije nuklearne bombe “Mark 39” su pritom pale na zemlju – jedna je bila netaknuta i spustila se svojim padobranom, dok je druga bila značajno oštećena, sa uključena dva od četiri sistema za aktiviranje.

To je bio najbliži slučaj detonacije nuklearnog oružja unutar SAD-a, a zbog osjetljivosti pitanja, za ovaj incident se zvanično saznalo tek 2013. godine, iako su dokumenti i danas državna tajna.

I iznad Kosova

Dva B-52 koja će preletati Balkan su stacionirani u bazi RAF Fairford u Glokerširu u Velikoj Britaniji. Ovo je jedan od najvećih aerodroma za američke letilice u Evropi, a korišćen je i za vrijeme iračkog rata, kao i za sve operacije sa združenom komandom NATO-a. U njemu se nalazi 501 odjeljenje Vazduhoplovstva SAD, te 420-ti ogranak za specijalne aviooperacije. To je takođe i komandi centar Strateških avio operacija (ACC) za Evropu.

Bombarderi B-52 su korišćeni i u operaciji “Združeni odgovor”, tj. NATO kampanji na Kosovu 1999. godine. Oni su naročito bili aktivni u bombardovanju tadašnje granice između SR Jugoslavije i Albanije, gdje su masovno korišćene kasetne bombe.

Bombarderi B-52 su naročito intenzivno korišćeni pri kraju kampanje bombardovanja i napadima na aerodrom u Prištini. Tada je bačeno više od hiljadu teških bombi “Mark 82” sa bojevom glavom težine 87 kilograma. Za vrijeme NATO bombardovanja izvršeno je oko 64 leta B-52, a svi su bili iz baze u Velikoj Britaniji.