Kafane

Teško je sa sigurnošću govoriti kada su se u Pljevljima pojavile prve prave kafane, ali svakako da je jedan njihov vid već postojao u hanovima, kojih je bilo na gotovo svim putevima, raskršćima, po okolnim selima, još u srednjem vijeku. Oni koji su pisali o ovoj i do danas specifičnoj „institituciji“ koja je odigrala važnu ulogu i u životu Pljevljaka, obično polaze od druge polovine XIX vijeka i dolaska austrougarskog okupatora u Pljevlja 1879. godine, mada je sasvim sigurno da su kafane i „kahve“ postojale u Pljevljima i mnogo pre toga. Tako putopisac Le Fevr, pominje kafane u Pljevljima 1611. godine. Kaže, da su ga neki mještani koji su sjedeli ispred kafane ponudili pićem i kafom, i da je on to iz učitivosti prihvatio. Dr Vidoje Golubović, autor knjige „Stare kafane Beograda“ (Beograd, 2005) navodi da je prva kafana u Evropi bila u Beogradu 1522. godine, a London je tek na trećem mjestu po otvaranju ovog zdanja. Kafane se javljaju u Francuskoj 1654. godine.

Svakako da je i na ovaj važan segment čovjekovog života u Pljevljima uticalo niz događaja, kao što su: pad Dubrovačke republike, ukidanje sjedišta hercegovačkog sandžakata u Pljevljima 1833. godine, velike epidemije kuge i kolere, od kojih je najžešća bila ona 1863. godine, veliki požar koji je uništio najveći deo čaršije, bune i ratovi…
Dolaskom Austro-Ugarske, otvaranjem velikog vojnog logora na Dolovima, Metaljci i drugim okolnim mjestima (Boljanići, Jabuka…) oživjele su i kafane. Tako Milka Bajić Poderegin u romanu „Svitanje“ gde se radnja događa na kraju XIX i početkom XX vijeka, piše da u očekivanju „švabske“ vojske iz Bosne Kojići (Bajići, prim. V.B) šalju u svoju mehanu na Metaljci „… u tovarima pivu, rum, mastiku, sinalko i zapečaćena vina…“. Dolaskom austrougarskih trupa u Pljevlja, izmenjen je gotovo cjelokupni način življenja, rada i ponašanja pljevaljskog stanovništva, pogotovo pravoslavnih Srba. Običaj da se ljudi sastaju gotovo isključivo po kućama, o praznicima ili u dugim zimskim večerima, počinje se sada sve više zamjenjivati izlascima i sastajanjem na javnim mjestima, tj. kafanama, ili novosagrađenim hotelima, baštama… Švapski oficiri, vojnici i drugo njihovo prateće osoblje, donelo je i u Pljevlja dosta evropskih manira, koje su Pljevljaci prihvatali u gotovo svim vidovima života i rada.
Prisustvo vojske dvije carevine, omogućilo je tako mnogim Pljevljacima da svoje umjeće iskažu u već ovladanim trgovačkim vještinama, ali i u uslužnim djelatnostima kakve su bile one vezane za držanje hanova, kafana, aščinica, pa i hotela koji su sve više preuzimali poslove nekadašnjih handžija.

Ipak, dokumentovano pisati o pljevaljskim kafanama i kafedžijama, može se početi tek sa kraja XIX i početkom XX vijeka, zahvaljujući prije svega sačuvanim porodičnim dokumentima, zapisima putopisaca kao što je bio Jevto Dedijer, i lokalnih hroničara kakav je bio Rodoljub Rodo L. Popčetović, i svakako izvorima kao što su adresari, kalendari, almanasi banovina i sl. publikacije koje su izlazile između dva svjetska rata.

Kafane u Moćevcu

Moćevac sa svojim mahalama: Donji i Gornji, Karamula, Borak, Moćevčić sa sokacima i cvjetnim avlijama, nije bez razloga opjevan kao „Mali Carigrad“. Izgleda da je oduvijek ovaj dio grada imao nešto što ga je činilo drugačijim, voljenijim… Možda su to bile djevojke, poput Ćirkovića Magde, čija ljepota još ne prolazi niti se zaboravlja, ljubav koju je još samo kafana mogla primiriti, brda sa kojih se vidi sve do crkve na Ilinom Brdu ili Breznica-rijeka mala koja je jedina znala sve tajne života. Zato su vjerovatno i kafane u Moćevcu bile drugačije od onih u Čaršiji, Varoši, Ševarima, Žabnjaku… Neki hroničari navode da ih je čak početkom XX vijeka bilo tridesetak. Poznati kafedžija iz tog vremena bio je Todor Todo Nedić, jedan od uglednijih Pljevljaka,član crkveno-školskog odbora za podizanje crkve Sv. Petke 1927. godine. NJegova kafana Užice bila je omiljeno sastajalište poznatih i uglednih Pljevljaka.

Kafane na Raskrsnici

Najbolje i najpoznatije kafane u Pljevljima sa kraja XIX i početkom XX vijeka, nalazile su se na Raskrsnici, koja je bila centar srpskog dijela grada i gdje se ukršta šest ulica. Putopisac Jevto Dedijer zabilježio je da su tu: najbolje kafane Živkovića i Manastira Sv. Trojice. Tu su najviše dolazili austrijski, ali i turski oficiri i gospoda. Braća Jovo, Gavro i Mile Živković držali su visok stepen otmenosti svojih kafana i jedni od prvih imali su u njima i bilijarski sto, što je bila svojevrsna atrakcija tog vremena.

Zahvaljujući pljevaljskim trgovcima, ove kafane imale su sve vrste alkoholnih pića, posebno vina, koje su nabavljali iz Beča i Pešte, a od 1898. kada su Šećerovići, Veseličići i Čeh Vindaček otvorili pivaru, služilo se zahvaljujući odličnom ječmu i vodi, prvoklasno pivo sa viršlama. Kada se sa srpskom vojskom, koja je 1912. godine ušla u Pljevlja, vratio sa Metaljke, siguran da Turaka više nema, mladi oficir Ivan M. Tanazević (1878-1956. kasnije general i zet Đoka R. Šećerovića) bio je iznenađen što je poslužen u jednoj od kafana na Raskrsnici pivom, koje od Beograda godinama nigde nije ni vidio! O ovome je ovaj pljevaljski zet često sa zadovoljstvom pričao.
Na Raskrsnici je u manastirskoj zgradi, držao kafanu i Đorđe Bogićević i u njoj je, pored kafe i rakije, služen i roštilj. Gosti su bili uglavnom mještani pravoslavci. Po pričanju starih Pljevljaka, u ovoj kafani povremeno su dolazili i svirači, Slavonci ili Mađari. Kasnije se i u njoj igrao bilijar.

Pamte se na Raskrsnici i kafane čiji su vlasnici bili Risto Marjanović, Jovan Joco Popović i Diko Krsmanović.

Kafane u ulici Vuka Karadžića

U ulici V. Karadžića, najpoznatija kafana je bila Kantina Mila Debeljevića u kojoj su služena razna pića i mezetluci i u njoj su najčešći gosti bili austrijski oficiri i vojnici.

Drugu kafanu držao je Jako Bogićević i nalazila se preko puta današnje škole „Ristan Pavlović“ u blizini austrijske vojne postaje na Čitluku, pa su i njeni gosti najviše bili vojnici i oficiri.

Da su Pljevljaci voljeli kafane, govori i podatak iz zapisnika pljevaljske opštine iz 1918. godine o izdatim dozvolama za otvaranje ove vrste djelatnosti. Tako su, uz taksu od 5 do 50 dinara, dobili dozvole za otvaranje kafana: Pašo Mulapašović, Meho Sofović, Ramiz Pelidija, Stevan Radičević, Diko Stamenić, Savo Bavčić, Savo Damjanović, Sulejman-beg Selmanović, Ibrahim Duraković, Milja Đurišić, Jana Taušan, Todo Bajčetić, Saveta Mazalica, Janja udova Bojović iz Šarana, Mileva Zarubica, Mijat Tomić, LJubo Antonić (hotelska radnja).
Veća taksa plaćala se ukoliko je kafedžija uz kafu prodavao i rakiju.